Söylenmeyen 'Hevi'

1912’de, ayrılıkçı siyasi Kürtçü örgüt Hevi cemiyeti açıldı, 1922’de kapatıldı.

HEVİ ÖRGÜTÜ NEDİR
Cemiyet’in kurucuları 1921 Koçgiri, 1924 Nesturi, 1925 Şeyh Said ve Şemdinli isyanlarında bir valık gösteremeyince, başta Bedirhanlar olmak üzere Memduh Selim, Süleymaniyeli Abdulkerim ve Dr. Şükrü Sekban, 1927’de Lübnan’da Hoybun Örgütü’nü kurdular; Hoybun, Molla Mustafa Barzani’nın ‘Azadi’ ve Suriye’nin KDP’si ile birleşecek, günümüzdeki KDP ve PYD’ye dönüştü.

HEVİ, 1939 yılında bu kez Bağdat’ta ortaya çıktı; bir yer altı örgütüydü, gizliydi; 1922’de kapatılmış olan Hevi’nin devamıydı… Türkiye Hevi’nin bu yeni kimliğini Mesud Barzani’den öğrendi. Mesud, ‘Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi’ adıyla bir kitap yazmış ve bu gizli gizli örgütü ifşa ediyoprdu, şöyle ki;

‘HEVİ VE BARZANİ’
‘Hevi; bazı ilerici Kürt subayların ve aydınlarının girişimiyle bu örgüt,1939’da, gizlice kuruldu. Örgüt proğramını, ilerici ulusal ilkeler esasına göre mücadele verme şeklinde belirledi. Kürt halkının meşru haklarının verilmesini talep etti. İkinci Dünya Savaşı’nda faşizme karşı mücadele verdi. Doktorlardan, avukatlardan ve öğretmenlerden oluşan çok sayıda aydın Kürt, bu örgütün çatısı altında bir araya geldi. Örgüt faaliyetlerini Irak Kürdistanıyla sınırlı tutmadı. Kürt özgürlük hareketini organize etmek için İran, Türkiye ve Suriye Kürtleriyle de ciddi ilişkiler kurdu.’

BU GİZLİ ÖRGÜTÜN LİDERİ KİMDİ?
Bu sırrı da bu siyasi harekette bir şekilde yer almış olan Sıraç Bilgin ‘Barzani’ adlı kitabında açıklıyordu; Refik Hilmi… Refik Hilmi, Kuzey Irak’ta Şeyh Mahmud Berzenci’nin sağ koluydu. Kim seçtiyse bu Refik Hilmi’yi isabetli bir iş yapmıştı çünkü o bölgeyi, halkı, günlük yaşamı, İngilizi ve Osmanlı devri ve siyasetini en iyi bilenlerden biriydi.

REFİK HİLMİ KİMDİ?
Babası bir Osmanlı subayı idi. Bağdat’taki Osmanlı Askeri Lisesinde öğrenim görmüş, Fransızca öğretmenliği eğitimi almıştı. Türkçe, Arapça, Farsça, Kürtçe, Fransızca ve İngilizce biliyordu. Musul bölgesinde siyasi komiser olarak görev yapan neredeyse tüm İngiliz subayları ile çalışmıştı; başta Binbaşı Noel, Binbaşı Son ve Kaptan Bill olmak üzere Kaptan Barker, Greenhouse, General Wilson, Komutan Bridges, Kaptan Longrik, General Frayzer, Kaptan Willy, Mc. Donald, Mc Bryt, Kaptan Maken ve Kaptan Bond…

COĞRAFYAYI İYİ BİLİYOR
Refik Hilmi coğrafyayı çok biliyordu; 19181923 arasında Bağdat’tan Musul’a, Süleymaniye’den, Köysancak’tan Erbil ve Revanduz’a kadar bütün Kuzey Irak’ta yaşanan siyasi olaylara bizzat tanıklık etmişti. Eğitimi ve yabancı dil bilgisiyle İngilizlerin de sağ kolu olmuş, bu sayede politik bir karakter geliştirmişti; ‘Halkın durumu ve yaşayışı hakkında bilgi sahibi oluyordum. Köysancak’ta bulunduğum sırada elimde geldiğince halka hizmet ettim. Oradaki tanınmış ve saygıdeğer insanlarla dostluk kurdum, onların sevgisini kazandım’.

İngilizler Refik Hilmi’deki bu yeteneği gördüğü için, ona siyasi ve idari bir görev dahi teklif etmişlerdi; ‘Bill(İngiliz siyasi komiseri) beni Ranya Kaymakamlığına atamak istediğini belirtti. Kabul etmedim. Hatta Bill, ‘Kaptan Barker’i de Ranya’nın siyasi yöneticisi olarak tayin ederiz, sana yardımcı olur, sana her konuda yardım eder’ dedi. Buna karşiılık ‘bu işten korkmuyorum, bu işi becerebilirim ama bu görevi sevmiyorum ve sana teşekkür ederim, şayet izin verirsen Süleymaniye’ye dönmeyi istiyoprum’ dedim. Bu sözlerime cevap vermedi(5).’ ‘SİYASİ AYRILIKÇI HAREKETİN IRAK BAŞI’

O zamanlar Refik Hilmi İngilizlerle işbirliği yapılarak ‘Büyük Kürdistan’ın kurulabileceğini düşünüyordu;

‘(Binbaşı Noel) Kürtleri her yönüyle tanıyan bir İngiliz’di. O her zaman var olan eksikleri düzeltmek isterdi. Aynı zamanda, Şeyh Mahmud’un ilerlemesinden yanaydı. Onun gelecekte bütün Kürdistan’ın yöneticisi olmasını isterdi. Benim hiç kuşkum yok ki onun isteğine göre olsaydı, Büyük Kürdistan’ın temeli atılırdı(6)’.

HEVİ NASIL KURULDU?

Sıraç Bilgin’e göre Refik Hilmi Hevi’yi bakınız nasıl kurmuştu:

‘Kürt milliyetçileri yeni bir döneme, yeraltı örgütlenmesini gerçekleştirecekleri bir döneme gireceklerdi. Artık tek tek aşiretler yerine, kısmi de olsa ulusal direnişleri sergileme imkanları ciddi bir şekilde araştırılıyordu. Bir örgüt oluşturulması artık fikir bazında kabul görmüştü. Örgütün modeli ve izleyeceği siyasal hat Kürt ulusal kurtuluşçularının az bir zamanını almamıştı. Sonunda Mahmud Berzenci’nin yardımcılarından Profesör Refik Hilmi’nin liderliğinde ilk Güney Kürdistan Kürt örgütü Hevi Partisi kuruldu. Yıl: 1941. İran’ın, Sovyet ve İngiliz birliklerince müştereken işgal edildiği yıl(7)’.